Het einde van de twintigste eeuw is voor velen een aanleiding om terug te blikken op de afgelopen eeuw. Wat gebeurde er in Breda in die afgelopen 100 jaar? Deze vraag werd de nestor van GroenLinks voorgelegd. Een politiek bewogen eeuw, beschreven door de éminence grise van GroenLinks, Christ Crul.
Het einde van de twintigste eeuw is voor velen een aanleiding om terug te blikken op de afgelopen eeuw. Wat gebeurde er in Breda in die afgelopen 100 jaar? Deze vraag werd de nestor van GroenLinks voorgelegd. Een politiek bewogen eeuw, beschreven door de éminence grise van GroenLinks, Christ Crul.
Het einde van de twintigste eeuw is voor velen een aanleiding om terug te blikken op de afgelopen eeuw. Wat gebeurde er in Breda in die afgelopen 100 jaar? Deze vraag werd de nestor van GroenLinks voorgelegd. Een politiek bewogen eeuw, beschreven door de éminence grise van GroenLinks, Christ Crul.
Op mijn leeftijd (71) is het gemakkelijker is iets te herinneren van 60 jaar geleden dan van vorige maand. Het is dan ook onmogelijk om ook maar enigszins compleet te zijn. Ik doe echter mijn best en begin daarbij met de periode van voor 1950, een periode die ik - iedereen begrijpt dat - niet uit eigen ervaring heb beleefd. Daarom heb ik een greep gedaan uit het boek de opkomst van het socialisme in Breda van Dr. Ing. Carel ten Tije, gepubliceerd in 1986. Opvallend in dit boek was een Bredase anarchiste, een zekere Mevrouw Crul...
De beroepen van de meest op de voorgrond tredende anarchisten leenden zich trouwens goed voor zelfstandige uitoefening: kleermaker (M.P. Vermeer), zadelmaker (J. Crul), meubelmaker (H. Holland), huisvrouw (A. Crul-Meeuwissen). De Bredase was in 1906 enige tijd colportrice van anarchistische lectuur maar vermoedelijk bracht zij vooral brochures aan de man.
In Breda zou ene Bos tijdens zijn activiteiten niet alleen gearresteerd zijn, maar zelfs mishandeling hebben ondergaan op het politiebureau. Deze Bos heeft hoogstwaarschijnlijk ook een zekere tijd in Breda gewoond; in ieder geval heeft hij naderhand geruime tijd 'in vrije liefde' geleefd met Mevr. Crul.
Iemand die waarschijnlijk evenmin sancties had verwacht of misschien niet bang uitgevallen was, was een huisvrouw, de al genoemde Mevr. Crul. Zeker als kop of inhoud van een artikel beledigend kon worden geacht voor kerk of overheid kon verkoper zich maar beter niet laten verleiden letterlijk te citeren in het openbaar, omdat hij of zij dan al snel met de politie geconfronteerd kon worden. Dat bleek eens in Tilburg toen aldaar de Bredase colportrice vrouw Crul wat over de inhoud van haar bladen meedeelde, ongetwijfeld op alom verstaanbare toon, aan iemand die beweerde niet te kunnen lezen. Zij werd prompt gearresteerd en naderhand veroordeelt door de rechtbank.
'Vrouw Crul op de barricade'
Ook in Princenhage zou Mevr. Crul eens door burgers zijn bedreigd waardoor zij noodgedwongen naar huis moest keren. Blijkbaar trok vrouw Crul met haar propaganda op straat de nodige aandacht en wellicht was juist haar optreden voor een tweetal katholieke organisaties in Breda aanleiding om aan de gemeenteraad te verzoeken 'schandaal colportage' in Breda te verbieden. In hoofdstuk II werd reeds beschreven hoe een pastoor vrouw Crul - althans, men kan vermoeden dat het haar betrof - hel en verdoemenis preekte.
Hieruit blijkt duidelijk dat in de eerste jaren van deze eeuw de elite zeer repressief optrad en liet weten wie de baas' was. De leus 'de pastoor houdt ze dom en de directeur houdt ze arm' werd in praktijk gebracht.
Dhr. C. A. Crul
De vader van Christ die tussen 1923 en 1927 zitting nam in de
Bredase Gemeenteraad namens de Rooms Katholieke Staats Partij.
De foto van de voltallige raad is op te roepen via deze link.
Vanaf 1950 heb ik vanuit de vakbeweging een bijdrage geleverd aan het politieke gebeuren van Breda. Vanaf 1965 was ik behalve vanuit de vakbond ook in de politiek actief.
Ook in de vakbeweging was in deze jaren nog veel werk in de emancipatie te doen De bezoldigde bestuurders maakten de dienst uit; de leden waren volgzaam, soms al wat mopperend. De samenwerking tussen vakbond en politiek kan in de jaren zeventig zeker als belangrijk worden gezien. De veranderingsgezinde mensen, die dachten dat de samenleving maakbaar was, hadden de verwachting dat de maatschappelijke groepen van vakbond en politiek in elkaar zouden vloeien in een gezamenlijke nieuwe opzet, gericht op meer rechtvaardigheid en gelijkheid. Het is anders gelopen.
In mei 1982 verscheen in Breda het boek de macht in Breda. In het boek werd geprobeerd de machtsverhoudingen in Breda te beschrijven. Helaas is dat in het boek maar ten dele gelukt. Toch kan uit de inhoud van het boek wel worden geconcludeerd dat kerk en staat veel van haar invloed hadden verloren. In het boek stond een lijst van 100 belangrijke 'lijndragers' genoemd. De lijst is via deze link oproepbaar. Hoewel zoals gezegd enigszins aanvechtbaar, geeft deze lijst inzicht in de veranderde politieke en maatschappelijke verhoudingen.
Een aantal politieke zaken van alledaags belang komen in mijn herrinneringen naar boven als ik denk aan mijn periode in de politiek.
In de besluitvorming over de realisering van de Haagse Beemden stonden twee groepen van burgers lijnrecht tegenover elkaar. Één groep stond pal voor het realiseren: groter groeien was hun motto. De andere groep was fel tegen het realiseren van de Haagse Beemden: te grote financiële risico's en een provinciestad blijven waren voor hen de argumenten. De voorstanders wonnen het pleit; het Tweede Kamerlid Lambert Giebelt uit Breda was bij de besluitvorming een belangrijke pion.
Het cityplan, waarbij de binnenstad volledig op de schop zou gaan, is mij ook bijgebleven. De totale omgeving van Beyerd/Vlaszak zou in het plan worden afgebroken om plaats te maken voor een nieuw centrum. De plannen verdwenen in de ijskast.
In de zeventiger jaren waren er al plannen om tot herindeling van Breda en omgeving te komen. Door het foute' stemmen van KVP-lid Cees van Duijl werd afwijzend over de herindeling beslist. Uitstel van executie, zo bleek later: in 1997 ging de herindeling toch door. Of de juiste keuze werd gemaakt moet nog bewezen worden.
Heel veel commotie was er over het sluiten van het Ei en het bouwen van het Chassé Theater. Heftige en harde discussies en acties vonden plaats. Toch ging het Ei dicht en werd het Chassé gebouwd. GroenLinks steeg daarna van drie naar zes zetels.
In mijn periode als raadslid heb ik meegemaakt dat vele Bredanaars last hadden van de grote werkloosheid. Geen werk en een minimaal inkomen was hun lot. Inmiddels gaat het beter. Helaas verdiept de tweedeling zich: onaanvaardbaar bij zoveel welvaart!
Vergeleken met de start van deze eeuw (verwijzend naar Mevr. Crul) zijn er wezenlijke veranderingen in democratische zin doorgevoerd. Ik heb echter toch de indruk dat een voorhoede de dienst uitmaakt (De schoolstaking van december 1999 een signaal voor verandering? Of juist het tegendeel?)
In de vijftiger jaren waren er nog heel wat wijken met een geweldige achterstand. Gelukkig is daar wezenlijk iets aan veranderd. Maar er is nog steeds veel te doen: mogelijkheden te over wijken te verbeteren tot een goed niveau en geen achterstandswijken meer te laten ontstaan.
Alle woonwagens in Breda waren tot de zeventiger jaren geconcentreerd op één terrein, namelijk langs de Terheijdense weg waar nu het wielercircuit ligt. Luce Paulussen heeft namens de gemeente als wethouder Sociale Zaken de opdracht uitgevoerd tot spreiding van de woonwagencentra. Een zeer moeilijke zaak met veel weerstand onder de burgerij. Luce heeft door haar persoonlijke inzet de klus geklaard.
Dan nog even Nico Garritsen aan het woord. Met hem heb ik veel lief en leed gedeeld in de politiek. Op de vraag wat hij de belangrijkste verandering in de Bredase politiek van de afgelopen 30 jaar vond antwoordde hij: "De markt heeft de politiek overgenomen. Het is al markt dat de klok slaat". Maar wat had hij in die 30 jaar dan graag willen veranderen? "De machthebbers in de politiek zover brengen dat zij de wensen van de burgers niet alleen met mooie woorden, maar ook in de praktijk waargemaakt zouden hebben."
Tot slot een blik in de toekomst. In de nieuwe eeuw staat GroenLinks voor de volgende keus:
Op naar de volgende eeuw!